شرح حدیثی زیبا از امام حسن عسکری (علیه‌السلام) توسط آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی

رُوِیَ عَن حَسَنِ بنِ عَلِیِّ العَسکَری عَلَیهِ السَّلام قالَ: اَوْرَعُ النَّاسِ مَنْ وَقَفَ عِنْدَ الشُّبْهَةِ، اَعْبَدُ النَّاسِ مَنْ اَقَامَ عَلَى الْفَرَائِضِ، اَزْهَدُ النَّاسِ مَنْ تَرَکَ الْحَرَامَ، اَشَدُّ النَّاسِ اجْتِهَاداً مَنْ تَرَکَ الذُّنُوبَ. (بحارالانوار ج 75 ص373، تحف العقول ص 489)

روایت از امام حسن عسگریعلیه السلام منقول است که حضرت فرمودند: «با ورع‌ترین مردم کسی است که وقتی به یک عمل و کاری رسید که نمی‌داند حرام است یا حلال، آن کار را انجام ندهد». اَوْرَعُ النَّاسِ مَنْ وَقَفَ عِنْدَ الشُّبْهَةِ، وقتی به یک عملی می‌رسی که شبهه‌ناک است، یعنی نمی‌دانی این کار باطل است یا صحیح، حرام است یا حلال، اینجا توقف کن! آن کار را انجام نده! با ورع‌ترین مردم این شخص است.

اَعْبَدُ النَّاسِ مَنْ اَقَامَ عَلَى الْفَرَائِضِ، عابدترین مردم کسی است که واجباتش را انجام بدهد. واجباتش را اقامه کند. این عابدترین مردم است. خوب توجّه کنید! اصلاً در آن نه مستحباتی دارد و نه چیز دیگری غیر از واجبات. هیچ چیز نیست. کسی که فقط واجباتش را انجام دهد، از عابدترین مردم است. حالا بعضی خیال می‌کنند عابدترین مردم کسی است که شب تا به صبح بایستد و نماز بخواند؛ یا روزه مستحبی بگیرد. نخیر؛ کسی که مقید باشد واجباتش را انجام دهد، این عابدترین مردم است.

اَزْهَدُ النَّاسِ مَنْ تَرَکَ الْحَرَامَ، زاهدترین مردم کسی است که مرتکب حرام نشود. به این معنا که حرام را ترک کند. در باب زهد چون غالباً جنبه‌های مالی پیش می‌آید، فقط همین امور به ذهن آدم می‌آید. یعنی معمولاً ما از زهد این را می‏فهمیم که انسان مقیّد باشد مال حرام را ترک کند. ما این فرد را زاهدترین مردم می‏دانیم؛ امّا حضرت می‏فرمایند: «زاهدترین مردم از حرام خودداری می‏کند چه مال باشد و چه غیر مال». یعنی مرتکب حرام نمی‏شود.

حضرت نفرمود که زاهدترین مردم آن کسی است که مثلاً نان خشک بخورد! اصلاً و ابداً. یا مثلاً کسی است که زیرش فرش نیاندازد و روی مقوا بخوابد! زیر سرش بالش و متکا نگذارد و مثلاً آجر بگذارد! مرحوم پدرم می‏فرمود: «هیچ وقت از این ادا و اطوارها در نیاورید!». این عین تعبیر پدرم بود که گفتم. ایشان می فرمود: «از این ادا و اطوارها در نیاور! اینها کار شیطانی است. اینها کار الهی نیست. در این کارها خدا نیست». این حرف ایشان است. اَزْهَدُ النَّاسِ مَنْ تَرَکَ الْحَرَامَ، کسی که کار حرام انجام ندهد، زاهدترین مردم است.

اَشَدُّ النَّاسِ اجْتِهَاداً مَنْ تَرَکَ الذُّنُوبَ، ما در باب به اصطلاح طاعات و عبادات و امثال اینها را می‏بینیم که این تعبیرات را می‏کنند که انسان باید کوشش کند و اجتهاد در اطاعت و عبادت داشته باشد. تعبیر «کوشش» و «اجتهاد» در باب طاعات و عبادات مطرح می‏شود. در روایات ما هم همین‌طور است.

حضرت عسگریعلیه السلام در اینجا می‏فرمایند: «می‌دانید سخت‏کوش‏ترین مردم از نظر کوشش کردن نسبت به اطاعات الهی و عبادات الهی، کیست؟ آن کسی است که مقید باشد، گناه نکند». گناه نکن! نه اینکه اَشَدُّ النَّاسِ اجْتِهَاداً کسی است که روزها روزه باشد و شب‌ها هم تا به صبح بیدار باشد. کسی که این کارها را شروع کند، خیلی سخت‏کوش نیست. اینکه مقید باشی که گناه نکنی، خیلی سخت است. اگر این‏گونه باشی، تو را جزء افرادی می‌نویسند که کوشش زیاد برای اطاعت و عبادت خدا کرده‏ای.

اَشَدُّ النَّاسِ اجْتِهَاداً مَنْ تَرَکَ الذُّنُوبَ، یعنی گناه را ترک کن، تمام مستحبات پیش‏کش! با مستحبّات کاری نداشته باش! مکروهات خیلی مهم نیست. اصلاً این حرف‌ها تا زمانی‌که تو آلوده به گناه هستی، مطرح نیست.

به تعبیر دیگر، می‏دانی از اوّل تا آخر روایت چه در می‌آید؟ این‌که کسی‌که مقید باشد به واجباتش عمل کرده و محرمات را ترک کند، باورع‌ترین، عابدترین، زاهدترین و باکوشش ترین مردم در راه اطاعت الهی است.

(یکشنبه نهم بهمن 1390 مطابق با پنجم ربیع الاول 1433)